της Έφης Ευθυμίου
Ένας ιδιαίτερα ενδιαφέρων διάλογος έλαβε χώρα το πρωί της Πέμπτης, της τελευταίας ημέρας του Διεθνούς Συνεδρίου Θεολογίας, αναφορικά με την Ορθόδοξη Εκκλησία και την Γεωπολιτική σήμερα.
Στη θεματική τράπεζα λόγου συμμετείχαν ο Άγγελος Συρίγος, Καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και Εξωτερικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και βουλευτής Α΄ Αθηνών, ο Ευάγγελος Βενιζέλος, πρώην αντιπρόεδρος της κυβέρνησης και υπ. Εξωτερικών, καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου της Νομικής Σχολής του ΑΠΘ, ο Εμμανουήλ Καραγεωργούδης, Κοσμήτωρ της Θεολογικής Σχολής του ΕΚΠΑ, ο π. Νικόλαος Καζαριάν, Ecumenical Officer και διευθυντής του τμήματος διορθοδόξων, οικουμενικών και διαθρησκειακών σχέσεων της Ελληνορθόδοξης Αρχιεπισκοπής Αμερικής, ο Μητροπολίτης Μεσσηνίας κ. Χρυσόστομος και Καθηγητής του Τμήματος Θεολογίας του ΕΚΠΑ, ο Μητροπολίτης Κωνσταντίας κ. Βασίλειος, Διδάσκων στη Θεολογική Σχολή της Εκκλησίας της Κύπρου, Πρόεδρος του Παγκοσμίου Συμβουλίου Εκκλησιών εκ μέρους των Ορθοδόξων, ο Μητροπολίτης Περιστεριού κ. Γρηγόριος, καθηγητής του Τμήματος Θεολογίας του ΕΚΠΑ, ο π. Ιωάννης Χρυσαυγής, Αρχιδιάκονος του Οικουμενικού Θρόνου, Καθηγητής της Ελληνορθόδοξης Θεολογικής Σχολής του Τίμιου Σταυρού, και ο Σβέτοσλαβ Ριμπολοφ, Αναπληρωτής Καθηγητής της Θεολογικής Σχολής “Άγιος Κλήμης Αχρίδος” του Πανεπιστημίου της Σοφίας στη Βουλγαρία.
Ο Ευ. Βενιζέλος παίρνοντας τον λόγο τόνισε ότι το θέμα της διασποράς είναι ένα ζήτημα κανονικής δικαιοδοσίας. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο έχει αυτή τη δικαιοδοσία στη διασπορά. Τόνισε ακόμη ότι “μας λείπει μια αντιδιαστολή μεταξύ μιας ορθόδοξης ταυτότητας και νοοτροπίας. Έχουμε το παράδοξο ότι οι ορθόδοξες κοινωνίες στην Ευρώπη είναι πιο κοντά στο cluster των καθολικών χωρών της Ευρώπης παρά σε αυτό των χωρών με ορθόδοξη παράδοση. Είναι διαφορετικό να μιλάμε για ορθοδοξία σε ένα περιβάλλον φιλελεύθερο και αλλιώς σε ένα περιβάλλον αυταρχικό.
Από την πλευρά του ο π. Ιωάννης Χρυσαυγής δήλωσε πως πρέπει να έχουμε αυτογνωσία και συνείδηση της πραγματικότητας. “Εμείς οι Έλληνες ή οι Ορθόδοξοι, ξεχνάμε ότι δεν είμαστε το κέντρο προσοχής ή σημασίας για τον κόσμο. Μπορεί να έχουμε Πατριαρχεία και Πρωτεία, αλλά στην πραγματικότητα είμαστε μια μηδαμινή σταγόνα σε έναν τεράστιο ωκεανό. Και οι λίγοι που ασχολούμαστε έχουμε μεγάλες ιδέες αλλά μικρά συμφέροντα. Είτε κοιτάξει κανείς στην Ουκρανία ή στη Μέση Ανατολή, όπου Χριστιανοί, Μουσουλμάνοι και Εβραίοι αλληλοσκοτώνονται, αυτό που βλέπουμε είναι μια αδυναμία της Εκκλησίας να ανταποκριθεί σε καταστάσεις που είναι τόσο ολέθριες σήμερα για την πραγματικότητα”, ανέφερε χαρακτηριστικά.
Και συνέχισε: “με τι πρόσωπο μπορεί να λειτουργεί ο Πατριάρχης Μόσχας; Και με τι πρόσωπο συνεχίζουν να λειτουργούν μαζί του οι Μητροπολίτες του, όταν ξέρουν ότι ο Κύριλλος με τον ίδιο Σταυρό που ευλογεί τον πόλεμο, με τον ίδιο Σταυρό κάνει τη λειτουργία; Όσο και αν βασανιζόμαστε με θέματα κανονικότητας, χειροτονιών, όσο και εάν χτίζουμε πελώριους ναούς και βλέπουμε να δακρύζουν εικόνες, πρέπει να ομολογήσουμε ότι φάγαμε ήττα. Υπάρχει ανάγκη να ενστερνιστούμε την ταπείνωση, διότι μόνο έτσι θα κατανοήσουμε τη θέση μας στο γεωπολιτικό πεδίο”, δήλωσε ο π. Ιωάννης.
Έκρουσε επίσης κώδωνα κινδύνου ότι “έχουμε μείνει πίσω σε πολλά θέματα. Εμείς, πρέπει να γεφυρώνουμε αποστάσεις, να ενώνουμε διεστώτα”. Και διερωτήθηκε: “θα προχωρήσουμε ή θα μείνουμε πίσω, βολεμένοι στην απομόνωση και στην άνεση που μας παρέχει το παρελθόν και η ίδια η απομόνωση;”.
Ο Κοσμήτορας της Θεολογικής Σχολής, κ. Εμμανουήλ Καραγεωργούδης, σημείωσε ότι υπάρχει μια κατάσταση διαίρεσης στο σώμα των τοπικών εκκλησιών. “Η Ορθόδοξη Εκκλησία στην πραγματικότητα δεν είναι ενιαίος χώρος, οι τοπικές Εκκλησίες είναι εθνικές. Το Φανάρι έχει έναν ρόλο συντονιστικό, ενώ σε ό,τι αφορά στη Ρωσία, έχουμε μια χρήση της Ορθοδοξίας προκειμένου να εξυπηρετήσει την επεκτατική της πολιτική, όπως φαίνεται και από την εισβολή στην Ουκρανία αλλά και στην περίπτωση του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας, όπου και εκεί με την οικονομική άνεση που διαθέτει, οδηγεί τα πράγματα προς όφελός της”.
Ο Μητροπολίτης Κωνσταντίας και Αμμοχώστου κ. Βασίλειος, με αφορμή την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, αναφέρθηκε στο παράδειγμα της Κύπρου. “Αυτό που πικραίνει τους Κύπριους και όλο τον ελληνισμό, είναι πως έχουν ληφθεί μέτρα εναντίον της Ρωσίας για την εισβολή στην Ουκρανία, ενώ για την Τουρκία που από το 1963 εισβάλει στην Κύπρο, κανείς δεν σκέφτηκε να λάβει μέτρα εναντίον της. Κάποια στιγμή συζητούσαν να ανοίξουν την περίκλειστη πόλη της Αμμοχώστου, γιατί ήθελε λέει ο Ερντογάν να κάνει βόλτα, να την κάνουν Λας Βίγκας. Έστειλα επιστολές ως Μητροπολίτης σε όλους τους Ευρωβουλευτές, σε όλους τους οργανισμούς, σε όλες τις πρεσβείες. Απάντηση πήρα από δυό-τρεις πρεσβείες. Δεν μπορεί ένας πολιτισμός να σβήνει και να είμαστε επιλεκτικοί που θα μιλάμε και θα βοηθήσουμε. Το δίκαιο δεν μπορεί να περιορίζεται ένεκα των επιλογών που έχει κάθε χώρα και κάθε λαός. Η Τουρκία είναι εισβολέας από το 1963, να θέσουμε και την Τουρκία μαζί με τη Ρωσία υπόλογη για όσα έχει κάνει στην Κύπρο”.
Ο Μητροπολίτης Μεσσηνίας κ. Χρυσόστομος αναφέρθηκε στον ρόλο της Ορθοδοξίας στο γεωπολιτικό γίγνεσθαι. Δήλωσε ότι στην Ουκρανία το κράτος αναζητά τρόπους έκφρασης των Ορθοδόξων μέσα σε αυτό, κάτι που απαιτεί και θέληση από τους ίδιους τους Ορθοδόξους να κινηθούν προς την ενότητα. Ξεχωριστή αναφορά έκανε ο κ. Χρυσόστομος στο θέμα της Εκκλησίας των Σκοπίων. Όπως τόνισε, στα Σκόπια το κράτος ζητά από την Εκκλησία να εδραιώσει την ονομασία της και να εμπεδώσει την ονομασία του κράτους, έξω από τη Συμφωνία των Πρεσπών. Έκανε λόγο ακόμη για σκόπιμη εργαλειοποίηση της ορθοδοξίας προκειμένου να αλλοιωθεί μια Αυτοκεφαλία. “Μπορούμε να δικαιολογήσουμε υπέρβαση στον χώρο της Αφρικής ή της Μέσης Ανατολής; Σήμερα υπάρχει μια σχιζοφρενική αντίληψη του ρόλου της Ορθοδοξίας στο μεταβαλλόμενο γίγνεσθαι. Η Ρωσία χρησιμοποιεί την Ορθοδοξία με δορυφόρους που λειτουργούν διασπαστικά εντός των χωρών, αλλά και στη συνοχή των Ορθοδόξων Εκκλησιών έναντι και των άλλων Εκκλησιών και ομολογιών”.
Ο Αναπληρωτής καθηγητής της Θεολογικής Σχολής “Άγιος Κλήμης Αχρίδος” στο Πανεπιστήμιο της Σοφίας, Σβέτοσλαβ Ριμπολόφ, διευκρίνισε ότι στη Βουλγαρία η κοινωνία υποστηρίζει την ελληνική θέση αναφορικά με το μακεδονικό, κατά 90%. Η ελληνική θέση τυγχάνει μεγάλης υποστήριξης από τη βουλγαρική κοινωνία, τόνισε. “Πρόκειται για μεγάλη διαφορά σε σχέση με ό,τι ίσχυε στη δεκαετία του ’90. Τότε, η βουλγαρική εξωτερική πολιτική έκανε τεράστια λάθη. Μας ενοχλεί που σχηματίζεται μια καινούρια διαίρεση στα Βαλκάνια. Τα Δυτικά Βαλκάνια πηγαίνουν σε άλλη κατεύθυνση σε ό,τι αφορά στη Ρωσία. Ακόμη και στη Βουλγαρία, το 20% της κοινωνίας υποστηρίζει τη θέση της Ρωσίας. Μέσω των ηλεκτρονικών μέσων και των ΜΜΕ, η Ρωσία ασκεί επιρροή στη χώρα, το είδαμε και στην εκλογή νέου Πατριάρχη και στην εκλογή νέου Προέδρου της χώρας”. Ο κ. Ριμπολόφ διευκρίνισε για αυτό ότι το κράτος εδώ και χρόνια δεν είχε αναπτύξει σχέσεις με την Εκκλησία, αλλά είναι κάτι που το προσπαθεί αυτή την περίοδο. Μέχρι το 2016 το κράτος κρατούσε αποστάσεις από την Εκκλησία εξαιτίας του ότι υπήρχε μεγάλη εισροή ρωσικών κεφαλαίων στη χώρα. “Τότε, η Ρωσία έψαχνε επαφές με Μητροπολίτες, με Επισκόπους, με ανθρώπους που είχαν θέσεις στη γραφειοκρατία. Μέχρι το 2022 που εκδιώχθηκαν 74 στελέχη της Ρωσικής Πρεσβίας στη Σόφια, αυτή η πίεση υπήρχε. Την αισθανόταν αρκετοί Μητροπολίτες, για αυτό και δεν συμμετείχε η Βουλγαρία στη Σύνοδο της Κρήτης. Ωστόσο τώρα, στη Βουλγαρική Ορθόδοξη Εκκλησία, δεν υπάρχει κάποια ενιαία θέση κατά του Ουκρανικού ζητήματος. Μπορεί μάλιστα σε 1-2 χρόνια να έλθει η αναγνώριση της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ουκρανίας από το Πατριαρχείο Βουλγαρίας”.
Ο Μητροπολίτης Περιστεριού κ. Γρηγόριος, Καθηγητής στο Τμήμα Θεολογίας του ΕΚΠΑ, δήλωσε ότι υπάρχει μια αμφίδρομη σχέση μεταξύ της γεωπολιτικής και της γεώ-εκκλησιαστικότητας, ενός νέου τίτλου που εφηύρε ο ίδιος, και τον οποίο χρησιμοποίησε στο παράδειγμα της Ουκρανίας, όπου δύο ορθόδοξοι λαοί βρίσκονται κάτω από την ίδια οντότητα, το Πατριαρχείο Μόσχας. Οι μεν ζητούν αυτοδιάθεση, η Μόσχα το αρνείται και ξεσπά εμφύλιος. “Εδώ σχετίζεται η γεώ-εκκλησιαστικότητα και η γεωπολιτική”, τόνισε.
Ο Καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και Εξωτερικής Πολιτικής στο Πάντειο, Α. Συρίγος, επέστησε την προσοχή για τις μεθόδους διείσδυσης που χρησιμοποιεί η Ρωσία στο εσωτερικό μιας χώρας. Χαρακτηριστικό είναι, όπως δήλωσε, ότι οι Ρώσοι προτιμούν τον “γεροντισμό” και όχι τους Αγίους, κάτι που εξαπλώνεται και στην Ελλάδα, και μάλιστα αναφέρονται σε συγκεκριμένους “γέροντες”.
Ο Μητροπολίτης Μεσσηνίας παίρνοντας ξανά τον λόγο σημείωσε ότι ο νέος καταστατικός χάρτης της Εκκλησίας της Ρωσίας μετά από την εκλογή του Πατριάρχη Κύριλλου, στα πρώτα του άρθρα αναφέρει πως οπουδήποτε στον κόσμο υπάρχει οποιοδήποτε στοιχείο ρωσικής παράδοσης, αυτό ανήκει στη Ρωσική Εκκλησία. “Αυτό είναι μια πολιτική που ακολουθεί ο Ρώσος Πατριάρχης, προσπαθεί να διαβρώσει και την Ελλάδα, προκειμένου να επιδιώξει την εκκλησιολογική του παρουσία. Και είναι λάθος που εμείς οι Μητροπολίτες ανεγείρουμε ναούς στο πρότυπο των ρωσικών ή που βάζουμε ρωσικές εικόνες, διότι με αυτόν τον τρόπο επιβεβαιώνουμε και ενισχύουμε τον εθνοφυλετισμό της Μόσχας”.
Από την πλευρά του ο π. Νικολά Καζαριάν τόνισε πως όταν κοιτάξει κανείς την ιστορία της ορθόδοξης παρουσίας στην Αμερική, βλέπει πως γεωπολιτικά γεγονότα έφεραν πολλούς λαούς στην Αμερική για να βρουν καταφύγιο. “Το ορθόδοξο πρόσωπο βρίσκεται σε μια χώρα η οποία δεν είχε ιδέα τι είναι ορθοδοξία πριν από 100 χρόνια”, ανέφερε. Πρόσθεσε ακόμη πως η εμπειρία του να υπάρχουν εννέα ορθόδοξες δικαιοδοσίες βοηθάει στο να οικοδομηθεί εμπιστοσύνη και να μάθουν και άλλες περιοχές τι σημαίνει ορθοδοξία.
Ο Κοσμήτορας κ. Καραγεωργούδης τόνισε πως η Ορθοδοξία θα πρέπει να αποκτήσει την αυτοσυνείδηση ότι είναι και έχει υπερεθνικό μέγεθος. Αλλά δυστυχώς δεν το βλέπει αυτό, διότι είναι κατακερματισμένη σε τοπικές εκκλησίες που εξυπηρετούν εθνικούς σκοπούς. Υπογράμμισε ωστόσο ότι μπορεί η Ρωσία να επιδρά χρησιμοποιώντας την Εκκλησία της ως εργαλείο, “αλλά μάλλον το Πατριαρχείο Μόσχας αυτοεργαλειοποιείται για να περάσουν κάποια πράγματα”. Σημείωσε ακόμη και το παράδοξο ότι σε χώρες με δυτικές κυβερνήσεις, στα εκκλησιαστικά ζητήματα συνεχίζουν και εξυπηρετούνται οι σκοποί της Ρωσίας.
Ο Ευάγγελος Βενιζέλος αναφέρθηκε στην εκλογή του νέου προέδρου στις ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ σε σχέση με το ουκρανικό. “Για να έχεις Αυτοκεφαλία, πρέπει να έχεις κράτος και επικράτεια. Αυτό θα έχουμε να αντιμετωπίσουμε την επόμενη περίοδο στην Ουκρανία. Το ίδιο θέμα υπάρχει και στη Μέση εντολή, όπου γίνεται ένα τεράστιο παζάρι μεταξύ του τι συμβαίνει στην Ουκρανία και στη θέση της Ρωσίας στο Ισραήλ και στη Σύρια. “Αυτό επηρεάζει την κατάσταση στα δύο Πατριαρχεία εκεί, των Ιεροσολύμων και της Αντιόχειας, αλλά και μεταξύ των Ορθοδόξων Εκκλησιών. Η εκλογή Τραμπ είναι μια δοκιμασία της στρατηγικής υπόστασης της Δύσης. Η Ορθοδοξία θα παίξει μεγάλο ρόλο εάν αποφασίσει ότι είναι παράμετρος του δυτικού παραδείγματος”, πρόσθεσε χαρακτηριστικά.
Ο Καθηγητής κ. Συρίγος υπενθύμισε ότι το τελευταίο σημείο σύγκρουσης μεταξύ δύο Εκκλησιών ήταν στην Κύπρο. “Έγινε προσπάθεια να ψηφίσουν οι Κύπριοι πολίτες για την εκλογή Αρχιεπισκόπου μετά τον θάνατο του μακαριστού Χρυσοστόμου. Τελικά δεν επικράτησε αυτό καθώς ζητήθηκαν από όσους θα ψήφιζαν ΑΦΜ και απόδειξη μόνιμης κατοικίας. Φανταστείτε πόσο διαφορετικό θα ήταν το αποτέλεσμα εάν ψήφιζαν οι 50.000-70.000 Ρώσοι που διαμένουν στην Κύπρο”.
Εκτιμά δε ότι η εκλογή Τραμπ θα προκαλέσει σοκ σχετικά με τον κυνικό τρόπο με τον οποίο θα αντιμετωπίσει θέματα όπως το ουκρανικό, καθώς “δεν τον ενδιαφέρουν οι πνευματικές αναζητήσεις, θα θέλει να επιβάλει κυνικά την άποψή του”.
Ο Μητροπολίτης Κωνσταντίας κ. Βασίλειος, τόνισε πως με την άνοδο του Πούτιν στην εξουσία, συστάθηκε το δόγμα του “ρωσικού κόσμου”, το οποίο καθορίζει όχι τον χριστιανισμό ως βάση, αλλά είναι ένας ρωσικός πολιτισμός που περιλαμβάνει και μη χριστιανούς. “Ωστόσο”, διευκρινίζει”, η Ρωσία δεν ξέφυγε ποτέ από το σύνδρομο ότι όλες οι χώρες της πρώην ΕΣΣΔ ανήκουν στο δόγμα του “ρωσικού κόσμου”. Αυτό θέλει η Ρωσία. Όταν ο Μόσχας προσεύχεται για την ενότητα της ρωσικής γης -το λέω και εύχομαι να μην επαληθευτώ- θεωρώ πως μπορεί να σημαίνει ότι ο πόλεμος θα σταματήσει όταν κατακτηθεί το Κίεβο.
Το ερώτημα είναι τι κάνουμε για τα Πατριαρχεία της Μέσης Ανατολής, διότι υπάρχει κίνδυνος να χάσουν την ελληνικότητά τους. Ήδη έχει χαθεί η Αντιόχεια, δεν πρέπει να λησμονήσουμε τα Ιεροσόλυμα και την Αλεξάνδρεια. Και πρέπει να σας πω ότι είμαι σε συνεχή επαφή με τον Πατριάρχη Ιεροσολύμων. Μου ζήτησε να ξεκινήσει η Θεολογική Σχολή του Τίμιου Σταυρού στα Ιεροσόλυμα, ώστε τα παιδιά των Χριστιανών, των παλαιστίνιων και Αράβων, να μάθουν ελληνικά, ή να χτιστεί ένα σχολείο, και να στείλει η Κύπρος δασκάλους”.
Ο Μητροπολίτης Μεσσηνίας κ. Χρυσόστομος τόνισε πως το πρόβλημα σήμερα είναι πως υπάρχει μια λανθασμένη αντίληψη λειτουργίας της αυτοκεφαλίες. Και εξηγεί: “Δεν σημαίνει ότι είμαστε ο καθένας απομονωμένος, αλλά ότι είμαστε σε μια σχέση κοινωνίας την οποία οριοθετεί και δομεί το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Ήμουν μάρτυρας της προσπάθειας που κατέβαλαν οι Ρώσοι μαζί με άλλες Εκκλησίες στην προπαρασκευαστική της Συνόδου της Κρήτης, να συμπεριληφθεί στο κείμενο διάταξη για τον ιερό πόλεμο. Αυτό συνέβη πολύ πριν εμφανιστεί το ζήτημα της Ουκρανίας. Κάναμε αγώνα εμείς οι Ελληνορθόδοξες Εκκλησίες για να μην περιληφθεί αυτή η διάταξη. Και το καταφέραμε”.
Στο ίδιο κλίμα, και κλείνοντας τη συζήτηση, ο Μητροπολίτης Περιστερίου κ. Γρηγόριος, δήλωσε χαρακτηριστικά πως “δεν υπάρχει πιο ωραίο σύστημα κοινωνίας των Εκκλησιών από το Αυτοκέφαλο. Αλλά το Αυτοκέφαλο το δίνεις σε λαούς που είναι ώριμοι να το χειριστούν, αλλιώς προκύπτει πρόβλημα. Οι Ρώσοι πήραν την αυτονομία και είπαν άντε γεια στην κοινωνία με τους άλλους”.
