του Μητροπολίτου Καστορίας Καλλινίκου
Κάθε χρόνο, τις ημέρες προ των Χριστουγέννων, προσκαλούμαι ευγενικώς σε διάφορες εορταστικές εκδηλώσεις και παρακολουθώ όσες μπορώ, με ενδιαφέρον και με ιδιαίτερη αγάπη για τους εκπαιδευτικούς και τα παιδιά, για τους συλλόγους και τα μέλη τους. Κοπιάζουν για να καλλιεργήσουν τα χαρίσματά τους και μας τα παρουσιάζουν με ενθουσιασμό. Γι᾽ αυτό και τους επαινούμε και τους χειροκροτούμε.
Όμως, γίνεται κοινός τόπος πλέον, ότι οι Χριστουγεννιάτικες Εορτές -σε όλη την Ελλάδα και μάλιστα αυτές που προωθούνται και στα Σχολεία- δεν είναι αυτονόητα και «Χριστουγεννιάτικες». Αυτό λέγεται από την άποψη, ότι ως θέματα θεατρικών παραστάσεων και τραγουδιών επιλέγονται θέματα που έχουν μικρή ή καθόλου ή και αντίθετη σχέση με τα Χριστούγεννα και τις εορτές του Δωδεκαημέρου γενικότερα, δηλαδή με την Γέννηση του Χριστού, την εορτή του Μεγάλου Βασιλείου και την Βάπτιση του Χριστού.
Από τις κοσμικές αυτές εορτές, κάποιες προσεγγίζουν περισσότερο την Εορτή της Γεννήσεως του Χριστού, γιατί μιλούν τουλάχιστον για αρετές, όπως την αγάπη, την ειρήνη, την αδελφοσύνη κλπ.
Υπάρχουν όμως και μερικές που μάλλον εμφορούνται από το πνεύμα του καπιταλισμού, του καταναλωτισμού, του παγανισμού και της δεισιδαιμονίας, που δεν έχουν σχέση με το νόημα των Χριστουγέννων και είναι πολύ μικρή ή και μηδαμινή η παιδαγωγική τους ωφέλεια.
Με αυτό που γράφω δεν θέλω, επαναλαμβάνω, να μειώσω τις προσπάθειες κανενός φορέα για να γιορτάσει όπως νομίζει τις Ημέρες αυτές, αλλά κυρίως να μιλήσω για τα πραγματικά νοήματα των εορταστικών εκδηλώσεων εν όψει των Χριστουγέννων και να τονίσω την ανάγκη «να μη φεύγουμε εκτός θέματος», όπως μας διδάσκουν και οι αγαπητοί μας φιλόλογοι.
Για παράδειγμα, το Σάββατο 14 και την Παρασκευή 20 Δεκεμβρίου ε.ε. παρακολούθησα δύο πολύ ενδιαφέρουσες Χριστουγεννιάτικες εορτές, που με συγκίνησαν ιδιαιτέρως, και στις οποίες θα ήθελα να σταθώ, κυρίως για την θεματολογία τους.
Οι δύο γιορτές, για τις οποίες κάνω λόγο, είναι οι Γιορτές του Κατηχητικού και της Φιλοπτώχου της Ενορίας Χιλιοδένδρου και του Γραφείου Νεότητος της Ιεράς Μητροπόλεώς μας.
Η Γιορτή του Κατηχητικού και του Φιλοπτώχου Χιλιοδένδρου
Το Σάββατο 14 Δεκεμβρίου, στο κτίριο του Πολιτιστικού Συλλόγου Χιλιοδένδρου, πραγματοποιήθηκε η θεατρική παράσταση με θέμα «Η Σταχομαζώχτρα», εμπνευσμένη από το ομώνυμο έργο του μεγάλου λογοτέχνη μας Αλεξάνδρου Παπαδιαμάντη.
Την παράσταση ανέβασαν το Κατηχητικό και οι Κυρίες του Φιλοπτώχου της Ενορίας Χιλιοδένδρου, με τις ευλογίες του Εφημερίου τους π. Πέτρου Τερζίδη. Χρέη σκηνοθεσίας, διασκευής του διηγήματος καίπροσαρμογής σεναρίου ανέλαβε η Κατηχήτρια Σοφία Δημητριάδου, η οποία διεκπεραίωσε την διδασκαλία του έργου με την βοήθεια της Κυριακής Τερζίδου. Την επιμέλεια σκηνικών είχε η Μαρία Θέμελη, ενώ τα ενδυματολογικά η Σοφία Δημητριάδου σε συνεργασία με τις άλλες Κυρίες. Την παραγωγή και μουσική επένδυση έκανε η μαθήτρια Άννα Μεσελίδου, μαζί με την Κωνσταντίνα Θέμελη. Πρωταγωνίστρια ήταν η Ευφροσύνη Μένη, και διάφορους ρόλους έπαιξαν οι: Αλεξάνδρα Μεσελίδου, Μαριάνθη Μούντζου, Μαίρη Μεσελίδου, Θεοδότα Τσομπάνου, Αλεξία Καραγιαννοπούλου, Ανδρονίκη Δρανητσάρη, Σοφία Δημητριάδου, καθώς και τα μικρότερα παιδιά: Κλεοπάτρα, Γιώργος, Λευτέρης, Αναστάσης, Κατερίνα, Θωμάς, Αγγελική, Αλέξανδρος.
Η προετοιμασία, διδασκαλία και παρουσίαση, όλα ήτανεθελοντικά και με κίνητρο την αγάπη για τα Χριστούγεννα και τον αστείρευτο πλούτο των παραδόσεών μας.
Οι περισσότεροι συμμετέχοντες ήταν όχι απλώς εθελοντές αλλά και «πρωτάρηδες», όπως διαπίστωσα καθώς τους συνέχαιρα μετά την παράσταση. Πλην όμως η ερμηνεία των ρόλων «επαγγελματική». Έπαιξαν με την καρδιά τους και με άνεση και απέδωσαν τους ρόλους και το νόημα του έργου, όσο μπόρεσαν καλύτερα. Γιατί, δεν είναι και εύκολο να αποδώσει κανείς έργο του Αλεξάνδρου Παπαδιαμάντη στην εντέλεια.
Καταχειροκροτήθηκαν από το κοινό που γέμισε ασφυκτικά την αίθουσα και παρακίνησαν και εμένα, πούήμουν κατασυγκινημένος και κλήθηκα να κλείσω την εορτή, να πω λόγους ενθουσιαστικούς.
Και δεν μπορούσα να μη συγκινηθώ, όταν παιδιά και ενήλικες ενός χωριού, ασχολούνται με τέτοια ανεπανάληπτα λογοτεχνήματα και προσεγγίζουν τα Χριστούγεννα μέσα από αυτά· όταν παράλληλαπολυδιαφημισμένες παραστάσεις, τις οποίες προβάλλειεπίμονα το εμπόριο, όπως προανέφερα, είναι ανούσιες και χωρίς παιδαγωγικό περιεχόμενο.
Γι᾽ αυτό και δεν μπορώ παρά να βαθμολογήσω με άριστα την προσπάθεια των απλών αυτών ανθρώπων και να επαινέσω εκ βάθους καρδίας τους συντελεστές.
Εορτή Γραφείου Νεότητος της Ιεράς Μητροπόλεως
Η δεύτερη εορτή στην οποία αναφέρομαι, διοργανώθηκε από το Γραφείο Νεότητος της Ιεράς Μητροπόλεώς μας.
Περιελάμβανε δύο θεατρικά δρώμενα και το μουσικό μέρος.
Το πρώτο δρώμενο, για τα μικρά παιδιά, ήταν αναπαράσταση της Γέννησης του Χριστού σύμφωνα με τις ευαγγελικές διηγήσεις.
Το δεύτερο δρώμενο, για τα μεγαλύτερα παιδιά, είχε θέμα το «Χρυσό σφυράκι», μια μεταφορά του ομώνυμου βιβλίου της Charlotte Woerner.
Τα παιδιά παρουσίασαν το έργο τονίζοντας τις αρετές της αγάπης, της
συγχωρητικότητας, της μετάνοιας, της προσευχής, που είναι καρποί της Γέννησης του Χριστού, και έδωσαν ευχές και μηνύματα για τα Χριστούγεννα.
Έπειτα, η Παιδική Χορωδία της Ιεράς Μητροπόλεως, με μαέστρο την Ναταλία Σέροβα Χωλοπούλου, παρουσίασε το δικό της πρόγραμμα με χριστουγεννιάτικα τραγούδια, χορωδιακά και μονωδιακά.
Υπεύθυνος συντονιστής ήταν ο Αρχιμ. Στέφανος Σχοινάς.
Τα θεατρικά ετοίμασαν, σκηνοθέτησαν και δίδαξαν οι Εκπαιδευτικοί Δήμητρα Μανιουδάκη και Κωνσταντίνα Λάζαρη.
Πολλές ευχαριστίες ωφείλουμε στην Διευθύντρια του Ε´ Δημοτικού Σχολείου Καστοριάς, Αγνή Κανδύλη, για την παραχώρηση της αίθουσας εκδηλώσεων του Σχολείου, καθώς και στον Υποδιευθυντή Γεώργιο Τσιάντα, ο οποίος ήταν παρών και βοήθησε στην τεχνική κάλυψη της παράστασης.
Κληθείς στο τέλος να κάνω τον επίλογο της γιορτής, υπογράμμισα το γεγονός ότι το θέμα της ήταν όντως «εντός θέματος» της εορτής, και έδωσε πολλά παιδαγωγικά μηνύματα στα παιδιά και τους μεγάλους, επενδυμένα με θεατρικό λόγο και μουσική. Είναι πολύ σημαντικό σε κάθε γεγονός, σε κάθε εορτή, σε κάθε επέτειο, «να μη φεύγουμε εκτός θέματος», όπως προανάφερα.
Και, βεβαίως, ευχαρίστησα τους καλούς γονείς, που κοπιάζουν ασταμάτητα για την ισόρροπη ανάπτυξη των παιδιών τους.
Πραγματική ή φαντασιακή θεματολογία;
Πέραν, όμως, ή στο βάθος των διαφορετικώνεκδηλώσεων, βρίσκεται το θέμα της φαντασίας.
Στις ημέρες μας ακούμε, όχι χωρίς έκπληξη, να επαινείται η φαντασία και να καλλιεργείται η φαντασία, όχι μόνον από άνθρωπους του εμπορίου, αλλά και από κάποιους ψυχολόγους και παιδαγωγούς. Και αυτό χωρίς ερωτηματικά για την ψυχική κατάσταση των παιδιών που παιδαγωγούνται κατ᾽ αυτόν τον τρόπο.
Μια ερμηνεία γι᾽ αυτή την τάση ίσως είναι ότι ηφαντασία θεωρείται ως μέσο διαφυγής από την σκληρή πραγματικότητα, όπως έχει αυτή διαμορφωθεί στην σύγχρονη κοινωνία, μετά από τις διαδοχικές επελάσεις αθέων κοσμοθεωριών.
Το θέμα είναι μεγάλο και διαφεύγει της αναφοράς μας αυτής, και μάλλον χρειάζεται να γίνουν μελέτες για την σχέση της φαντασίας με τα προβλήματα της νεανικής ηλικίας, με την βία και με τις ψυχικές νόσους που αυξάνονται στην εποχή μας.
Η ορθόδοξη ψυχοθεραπεία, πάντως, έχει πολύ υλικό για το θέμα της φαντασίας και μεγάλη πείρα.
Εκείνο που πρέπει να τονιστεί είναι ότι, οι γιορτές της Παραδόσεώς μας δεν απευθύνονται στην φαντασία των παιδιών. Την χρησιμοποιούν για να τα παιδαγωγήσουν, όπως από αρχαιοτάτων χρόνων έκαναν οι Έλληνες, αλλά δεν την καλλιεργούν, ούτε, πολλώ μάλλον, την εκμεταλλεύονται.
Τα παιδιά έχουν ανεπτυγμένη την φαντασία, για την ερμηνεία του κόσμου, όσο η λογική τους παραμένει υπανάπτυκτη. Αυτό δεν σημαίνει ότι τους καλλιεργούμε αυτόν τον πρώτο τρόπο ερμηνείας και αντιμετώπισης του περιβάλλοντος.
Αντιθέτως, καθώς μεγαλώνουν, παραμερίζουν την φαντασία για να κατανοήσουν και να βιώσουν την πραγματικότητα.
Και η πραγματικότητα είναι ευλογημένη. Και οι δυσκολίες της χρήζουν αντιμετώπισης, θεραπείας και όχι απόδρασης και διαφυγής.
Ένα παράδειγμα, για την φύση της φαντασίας και για την αντιμετώπισή της, θα μπορούσε να είναι το εξής:Ένα μικρό παιδί προφέρει το ρο (ρ) ως λάμδα (λ). Αυτό δεν σημαίνει ότι οι μεγάλοι θα του μιλούν με τον ίδιο τρόπο, καλλιεργώντας του την προφορά αυτή, αλλά θα επιμένουν με συγκατάβαση να προφέρουν σωστά τις λέξεις και τα γράμματα, μέχρι και το παιδί να μάθει να τα προφέρει σωστά.
Νομίζω ότι έτσι πρέπει να αντιμετωπίζεται και η φαντασία. Δεν ελέγχουμε τα νήπια αν λένε ότι ο ήλιος μιλάει, αλλά βρίσκουμε ευκαιρία να περάσουμε παιδαγωγικά μηνύματα μέχρι ο ήλιος να …παύσει να μιλάει, δηλαδή μέχρι τα παιδιά να κατανοήσουν ότι ο ήλιος δεν μιλάει.
Η φαντασία σήμερα φαίνεται να αποτελεί το άλλοθι της ασφυκτικά λογικοκρατούμενης και άθεης κοινωνίας. Όμως ο άνθρωπος χρειάζεται να βιώσει την πραγματικότητα και την αλήθεια και όχι να ζει με την φαντασία και το ψέμμα.
Οι ιστορίες της Γέννησης του Χριστού στα παιδικά θεατρικά δρώμενα δεν είναι αποτέλεσμα φαντασιώδους πλοκής, αλλά αντιγράφουν την διήγηση των Ευαγγελίων, οι οποίες επιβεβαιώνονται και από την ζωή των αγίων. Τα δε νοήματά τους είναι φιλάνθρωπα, παιδαγωγικά και φωτεινά.
Το ίδιο και τα διηγήματα των λογοτεχνών μας που αγάπησαν τα Χριστούγεννα και έζησαν με αυτά. Συνδυάζουν το μυστήριο της ανθρώπινης ψυχής και συμπεριφοράς, το πραγματικό πρόσωπο της κοινωνίας, με το κοσμοιστορικό γεγονός της Ενανθρώπησης του Λόγου.
Και, βεβαίως, το κεντρικό νόημα της Εορτής περιέχεται στην θεολογία και την θαυμάσια λατρευτική και λειτουργική παράδοση της Ορθόδοξης Εκκλησίας.
Νομίζω, χρειάζεται να τονίζουμε στις ημέρες μας αυτές τις δύο αλήθειες:
Να «μη φεύγουμε εκτός θέματος» της Εορτής των Χριστουγέννων.
Και να μη αποδράττουμε από την πραγματικότητα σε έναν κόσμο φαντασιακό και ψεύτικο, ιδίως όταν αυτό γίνεται κάτω από την πίεση του εμπορίου, με φαντάσματα και ξωτικά.
Κάποτε οι δυτικοί διανοούμενοι διακήρυτταν ότι έπρεπε να αφήσουμε τον ουρανό για τα πουλιά και τους «παπάδες» (σημείωση: εννοούσαν τους ιερείς της φεουδαρχικής δύσης, και το έλεγαν ως αντίδραση στην δυτική αναχρονιστική μεταφυσική) και οι άνθρωποι να ασχοληθούν με την γη.
Σήμερα βλέπουμε τους σύγχρονους διανοουμένους με σπουδή να αναζητούν λύτρωση στα άστρα και τον φαντασιακό ουρανό, εγκαταλείποντας την γη που την γέμισαν με φρίκη. Φθάνουν στο σημείο να κηρύττουναυθαίρετα και αντιεπιστημονικά, ότι ο άνθρωπος «είναι αστρόσκονη». Εγκαταλείπουν την γη μας ακόμη και νεκροί, αφού επιθυμούν να καίγονται τα σώματά τους και να πετούν -οι πλέον ευκατάστατοι- την στάκτη τους στο διάστημα!
Εμείς, ευγνωμονούμε τον Θεό για τα δώρα Του. Τον ευγνωμονούμε για την γη που μας έδωσε να κατοικούμε.Τον ευγνωμονούμε για την κατ᾽ εικόνα και καθ᾽ ομοίωση δημιουργία μας εκ του μη όντος. Γνωρίζουμε ότι τα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε προέρχονται από την φθορά, τα πάθη μας και τον θάνατο. Τον ευγνωμονούμε για την Ενανθρώπησή Του. Τον ευγνωμονούμε που έδωσε στους Πατέρες την νηπτική, φιλοκαλική παράδοση, με την οποία αντιμετωπίζουμε τα προβλήματα αυτά.
Τον ευγνωμονούμε για τα δώρα της Ενανθρώπησής Του, και γιορτάζουμε εν αληθεία την Γέννησή Του. Την γιορτάζουμε με ευγνώμονη καρδιά. Την γιορτάζουμε φιλάνθρωπα, φωτεινά και πραγματικά.
